خبرگزاری مهر -گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ۹ ماه از شروع دوره جدید معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت چهاردهم سپری شده و نیمه اول سال ۱۴۰۴ هم در حال سپری شدن است اما هنوز وضعیت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در هنرهای نمایشی مشخص نیست. در ۱۱ تیر سال جاری رضا مردانی به عنوان مدیرکل هنرهای نمایشی و سعید اسدی به عنوان مشاور عالی معاونت امور هنری در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی راهبردی منصوب شدند.
ماجرای چندماهه انتخاب مدیرکل جدید هنرهای نمایشی با معرفی رضا مردانی به پایان رسید و بعد از چند ماه مدیریت تئاتر ایران با حضور سرپرست، قرار است مردانی سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای تئاتر ایران را عهده‌دار شود. در این مسیر مشخص نیست که مردانی چه چشم‌اندازی را برای تئاتر ایران در نظر گرفته است ولی باید دید مدیرکل جدید هنرهای نمایشی چه برنامه‌ای برای این عرصه از هنر دارد.
البته حضور سعید اسدی که خود طی چند ماه گذشته به عنوان گزینه اصلی مدیرکل هنرهای نمایشی مطرح بود به عنوان مشاور معاون هنری و مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی، می‌تواند حاکی از چگونگی مدیریت تئاتر ایران باشد.
با توجه به سابقه رضا مردانی و کارنامه کاری کمرنگ وی در عرصه مدیریت تئاتر، حضور سعید اسدی را می‌توان به عنوان چهره تصمیم‌گیر برای تئاتر ایران در نظر گرفت. اسدی که پیش‌تر در کارنامه کاری خود مدیریت مجموعه تئاتر شهر را به ثبت رسانده، این بار می‌تواند در مقام مشاور معاون هنری و همچنین مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی مرد شماره یک تصمیم‌گیری در تئاتر ایران باشد. ضمن اینکه حضور اسدی در انجمن هنرهای نمایشی که محل اصلی تصمیم‌گیری برای بودجه و تزریق آن به تئاتر ایران است، قدرت نفوذ این مدیر تئاتری را در اداره‌کل هنرهای نمایشی افزایش می‌دهد.
البته فارغ از سه‌ضلعی نادره رضایی، سعید اسدی و رضا مردانی برای اداره تئاتر ایران، هنرهای نمایشی در حال حاضر با شرایط نامناسب متعددی مواجه است که باید دید این سه‌ضلعی مدیریت چه برنامه‌هایی برای رفع این شرایط دارند.
در ذیل مروری داریم بر برخی وضعیت‌های نامناسب و حتی نامطلوب تئاتری که نیازمند رسیدگی و برنامه‌ریزی سریع از سوی تصمیم‌گیرندگان تئاتری هستند:
بودجه
در همه سال‌های گذشته حرف اول و آخر تمام کاستی‌های موجود در عرصه هنرهای نمایشی را بودجه زده است؛ بودجه‌ای که در عرصه تئاتر بسیار ناچیز است و پاسخگوی نیاز جامعه تئاتری در سراسر کشور و مخاطبان آن نیست. بودجه‌ای که برای تئاتر ایران تعیین می‌شود آنقدر اندک است که جوابگوی فعالیت‌های تئاتری در تهران هم نیست چه برسد به تمامی استان‌های کشور. از زمانی که دولت به بهانه تئاتر خصوصی حمایت خود از تئاتر را حذف کرد، تئاتر در بخش حمایت به حال خود رها شد و اداره‌کل هنرهای نمایشی با حمایت‌هایی قطره‌چکانی لقب حامی را یدک کشید.
متولی دولتی تئاتر ایران نه تنها توان رایزنی با مجلس شورای اسلامی و نهادهای تصمیم‌گیرنده در عرصه‌های فرهنگی و اقتصادی را برای بهبود وضعیت بودجه تئاتر نداشته و گویا ندارد، بلکه توانی برای رایزنی با بخش‌های خصوصی هم از خود بروز نداده تا بتواند تئاتر ایران را از حمایت‌های این حوزه بهره‌مند کند. نادره رضایی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از همان بدو حضور خود درباره نیاز به جذب حمایت بخش‌های خصوصی برای بالا بردن توان حمایتی از تئاتر صحبت‌های متعددی را مطرح کرد که البته هنوز اتفاقی در این خصوص رخ نداده است.
باید دید رضا مردانی که در کارنامه کاری خود مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد اروند، معاون اداره کل امور استان‌ها، مشاور معاونت حقوقی و امور مجلس و استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر اجرایی و همکاری با جشنواره‌های هنری و نمایشی را به ثبت رسانده در مسیر بهبود وضعیت بودجه و افزایش حمایت‌های مالی از تئاتر و هنرمندان این عرصه چه اقداماتی را انجام می‌دهد.
حریم تئاتر شهر
زمانی مجموعه تئاتر شهر به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران شناخته می‌شد اما چند سالی است که دیگر این قلب از تپیدن ایستاده است. زمانی معضل حضور افراد غیرفرهنگی در پیرامون تئاتر شهر، آسیب رساندن به نمای این بنای ملی و ناامن بودن فضای پیرامون مجموعه مطرح بود که بارها و بارها در رسانه‌ها منعکس و به خواسته جامعه تئاتری تبدیل شد. بعد از آن طی سال‌های مختلف و پس از بازدیدهای نمایشی مدیران و مسئولان فرهنگی و شهری و انتظامی، طرح‌های موقتی ساماندهی فضای پیرامون مجموعه تئاتر شهر اجرا می‌شد اما در مدت‌زمان کوتاهی باز روز از نو بو بود و روزی از نو.
در دولت سیزدهم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت از تصویب طرح اجرای حریم مجموعه تئاتر شهر خبر داد و در نهایت در ۲ دی ۱۴۰۲ کلنگ این طرح با حضور وزیر ارشاد و جمعی از هنرمندان تئاتر زده شد. در آن زمان طرح تهیه‌شده برای حریم نیز ارائه شد و با تأکید بر اینکه بودجه این طرح نیز تأمین شده است، کار اجرای حریم تئاتر شهر آغاز شد. از ۲ دی ۱۴۰۲ یک سال گذشت و در ۲ دی ۱۴۰۳ تنها چیزی که از طرح حریم جلوی دیدگان همه قرار داشت، ورقه‌های آهنی و داربست‌های نصب شده در گرداگرد مجموعه تئاتر شهر بود. در طول این مدت مخاطبان و هنرمندان تئاتر برای دسترسی به تئاتر شهر باید از مسیری مارپیچ و گیج‌کننده عبور کنند تا بتوانند وارد مجموعه تئاتر شهر شوند.
بارها و بارها مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری تهران درباره به سرانجام رسیدن وضعیت حریم تئاتر شهر صحبت کرده و بازدیدهایی را انجام داده‌اند اما همچنان این بنای تئاتری بین آهن‌پاره‌ها محصور است و تنها بخش ناچیزی از طرح مورد نظر اجرایی شده است. باید دید برنامه مدیریت جدید تئاتر ایران برای رسیدگی به وضعیت طرح حریم مجموعه تئاتر شهر چگونه است.
مدیریت تئاتر شهر
حریم داشتن یا نداشتن مجموعه تئاتر شهر در حال حاضر در اولویت دوم نیازهای این مجموعه مهم تئاتری قرار دارد زیرا تئاتر شهر مدیر ندارد که بخواهد حریم هم داشته باشد! از سال گذشته که اداره‌کل هنرهای نمایشی با سرپرست اداره شد، مجموعه تئاتر شهر نیز به دست سرپرست سپرده شد و حسن جودکی که از فعالان با سابقه بدنه اداری این مجموعه تئاتری است، عنوان سرپرست مجموعه تئاتر شهر را بر عهده گرفت.
با پایان سال ۱۴۰۳ و گذشت چهار ماه از سال ۱۴۰۴، مجموعه تئاتر شهر همچنان با سرپرست اداره می‌شود که البته مدت اعتبار حکم این سرپرست هم به پایان رسیده و در حال حاضر این بنای تئاتری نیز بدون سرپرست شده است.
مشخص نیست سعید اسدی که خود دوره‌ای مدیریت این مجموعه تئاتری را با نقاط ضعف و قوت در کارنامه کاری خود به ثبت رسانده، چه پیشنهاد و راهکاری را برای مدیریت مجموعه تئاتر شهر به معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین مدیرکل هنرهای نمایشی ارائه می‌دهد.
نکته قابل تأمل این است که مجموعه تئاتر شهر طی یک دهه گذشته وضعیت بسامانی چه به لحاظ مدیریت و به چه لحاظ برنامه‌ریزی و حمایت نداشته است. باید دید آیا تئاتر شهر شاهد حضور مدیری جدید خواهد بود یا مدیران تصمیم‌گیرنده به سراغ تشکیل شورای هنری برای این مجموعه می‌روند.
جشنواره تئاتر فجر
چهل و چهارمین جشنواره تئاتر فجر قرار است در بهمن سال جاری برگزار شود. ۴ ماه از سال ۱۴۰۴ گذشته و زمان مفید باقی مانده در بهترین حالت ممکن و دقیقه نودی برای برنامه‌ریزی و برگزاری جشنواره چهل و چهارم، ۴ تا ۵ ماه است. با گذشت ۵ ماه از پایان چهل و سومین جشنواره تئاتر فجر، هیچ اقدامی برای انتخاب دبیر جشنواره چهل و چهارم و فعالیت دبیرخانه این دوره از جشنواره انجام نشده است.
البته این بهانه می‌توانست وجود داشته باشد که سرپرست اداره‌کل هنرهای نمایشی نمی‌توانست در این باره تصمیم‌گیری کند. نادره رضایی به عنوان معاون هنری وزیر ارشاد در همان ایام ابتدایی حضور خود طی احکامی سیما تیرانداز، صدرالدین زاهد، اکبر زنجانپور، حسین سلیمی، قطب‌الدین صادقی، بهزاد فراهانی، اتابک نادری و شهرام گیل‌آبادی را به عنوان اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره چهل و سوم انتخاب و معرفی کرد.
جشنواره چهل و چهارم هنوز از این موهبت برخوردار نشده و نه اعضای شورای سیاستگذاری خود را می‌شناسند و نه دبیر را. نکته قابل توجه این است که سعید اسدی به عنوان مشاور عالی معاونت امور هنری در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی راهبردی و مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی، سابقه ۲ دوره دبیری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را در کارنامه کاری خود دارد و به طور حتم بر این مهم واقف است که گذشت زمان تنها مشکلات فعالیت برای دبیرخانه جشنواره و برنامه‌ریزی برای این رویداد مهم تئاتری را دوچندان می‌کند.
باید دید تصمیم‌گیرندگان جدید تئاتر برای برگزاری جشنواره چهل و چهارم تئاتر فجر و به طور کلی این رویداد تئاتری چه برنامه و سیاستی را در پیش می‌گیرند.
تئاتر استان‌ها
تئاتر استان‌ها در حرف به عنوان یکی از بخش‌های مهم تئاتر ایران معرفی شده اما در عمل یکی از مهجورترین بخش‌های تئاتر کشور است. بخش عمده‌ای از مهجور ماندن تئاتر استان‌ها به وضعیت بودجه تئاتر مربوط است اما از سوی دیگر متولی تئاتر، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی درستی برای ایجاد بسترهای لازم برای اجرای عمومی آثار تولید شده در استان‌ها ندارد.
وضعیت سخت‌افزازی تئاتر هم که در شهرستان‌ها بسیار ضعیف است و انگشت‌شمار سالن‌هایی هم که ساخته شده است پاسخگوی نیاز گسترده هنرمندان تئاتر و مخاطبان آنها در شهرهای مختلف کشور نیست. در سطح استان‌ها تصمیم‌گیری برای فعالیت‌های تئاتری و حمایت از آنها از ضابطه مشخصی برخوردار نیست و هر استان به فراخور دغدغه مدیران استانی مربوطه از تئاتر حمایت یا آن را به حال خود رها می‌کند.
در وزارت فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم، صحبت از قرارگاه شهید آوینی برای حمایت از فعالیت‌های هنری در سطح استان‌ها بود. در ۷ بهمن ۱۴۰۲ و در برگزاری چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، سیدمحمد هاشمی معاون حقوقی امور مجلس و استان‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجموعه تئاتر شهر حضور پیدا کرد و درباره قرارگاه شهید آوینی گفت: این قرارگاه برای ایجاد یک هم‌افزایی بین دستگاه‌های مختلف فرهنگی با محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه افتاده است و در همین راستا با دادن نقش جدی به حلقه‌های میانی فرهنگی نظیر انجمن‌های ادبی و هنری در سراسر کشور، از کارهای برتر این حلقه‌ها که قابلیت طرح مسئله در سطح کشور را دارند، حمایت خواهد شد.
از آن ایام هم گذشت و قرارگاه شهید آوینی نیز به مرحله اجرا نرسید. باید دید در این دوره مدیران تصمیم‌گیرنده چه برنامه‌ای برای بهبود شرایط تئاتر در استان‌های مختلف و حمایت از آن دارند.
تئاتر دانشگاهی و جشنواره‌ای که رها شد
یکی از بخش‌های مهم تئاتر ایران بخش تئاتر دانشگاهی است که متأسفانه چند سالی است مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته است؛ دیگر نه خبری از برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای تئاتری کشور است و نه خبری از حمایت از فعالیت‌های جریان‌ساز تئاتر دانشجویی.
جشنواره تئاتر دانشگاهی حداقل طی یک دهه گذشته به نامطلوب‌ترین شکل ممکن مورد توجه مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری قرار گرفته است. اینکه وزارت علوم و تحقیقات و همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خود را به عنوان متولی تئاتر دانشگاهی و جشنواره تئاتر دانشگاهی نمی‌شناسند و هر کدام توپ را به زمین طرف مقابل می‌اندازد تا مسئولیت حمایت و تولی‌گری تئاتر دانشگاهی را بر عهده دیگری قرار دهد، نکته تازه و قابل توجهی نیست.
اما نکته مهم این است که ادامه مسیر این چنینی تئاتر دانشگاهی و برگزاری نشدن جشنواره تئاتر دانشگاهی و همچنین حمایت نکردن از فعالیت‌های جریان‌ساز تئاتر دانشجویی باعث خالی شدن تئاتر ایران از نفس‌های تازه می‌شود؛ خلائی که لطمات جبران‌ناپذیری را به بدنه تئاتر ایران وارد می‌کند.
بهتر است حضور چهره‌ای چون سعیدی اسدی به عنوان مشاور معاون هنری وزیر ارشاد و مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی که خود خاستگاهی دانشگاهی دارد و سال‌ها در عرصه مدیریت تئاتر دانشگاهی فعالیت داشته، راهکاری برای برطرف کردن این شرایط نامطلوب به مدیرکل هنرهای نمایشی ارائه دهد تا رایزنی‌های لازم با وزارت علوم انجام شود.
اینکه اداره‌کل هنرهای نمایشی فقط در جشنواره تئاتر فجر بخشی را به تئاتر دانشجویی اختصاص دهد درمانی برای شرایط نامطلوبی که مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری برای تئاتر دانشگاهی ایجاد کرده‌اند، به همراه ندارد.
خانه تئاتر
خانه تئاتر به عنوان نهاد به ظاهر صنفی تئاتر ایران است ولی نه جایگاه خانه برای تئاتر دارد و نه صنف. سال‌ها است که خانه تئاتر محلی برای اختلاف نظر میان گروه‌هایی است که برای رسیدن به مقام هیئت مدیره خانه تئاتر مدام زیر پای یکدیگر را خالی می‌کنند. این خانه نتوانسته به درستی طی سال‌های گذشته فعالیت داشته باشد و به زعم بسیاری از اعضای خانه تئاتر، فاصله زیادی با صنف و عملکردهای صنفی دارد.
در این بین دولت نیز به درستی از شکل‌گیری صنف و فعالیت‌های صنفی در تئاتر حمایت نکرده است و اگر هم تعاملی بین معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره‌کل هنرهای نمایشی با خانه تئاتر وجود داشته فقط برای نشان دادن این بوده که بین دولت و صنف تئاتری رابطه درستی برقرار است و دولت از صنف حمایت می‌کند اما کدام صنف؟
عملکرد ۲ دهه‌ای خانه تئاتر فقط در اندک سال‌هایی قابل تأمل و توجه بوده ولی در اکثر سال‌ها و دوره‌ها فقط مکانی برای حضور چهره‌هایی ثابت به عنوان مدیران و گردانندگان خانه در ظاهر صنفی تئاتر بوده است. موارد ذکر شده در فوق برخی از نواقص و کم‌کاری‌های شکل گرفته در تئاتر ایران است که مدیریت و تصمیم‌گیرندگان فرهنگی و هنری سعی و تلاش خاصی در برطرف کردن آنها نکرده‌اند.
هر کدام از موارد ذکر شده هم شاخ و برگ‌های متعددی دارد که در این گزارش مجال پرداختن به آنها نیست و نیازمند بررسی‌های جامع است اما ذکر آنها فقط به عنوان موارد یک لیست تکرارشونده در مدیریت تئاتر ایران انجام شد تا بدانیم در اکثر موارد شاهد یک چرخه تکراری در مدیریت، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای تئاتر ایران هستیم و هیچکدام از کاستی‌ها برطرف یا حتی کمرنگ نمی‌شود.
حال در دوره جدید مدیریت تئاتر ایران مشخص نیست آیا این چرخه تکراری تداوم خواهد داشت یا دچار تغییر می‌شود. هر چه هست باید دید سیاست‌های معاون هنری و مشاور عالی وی که مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی نیز است و همچنین مدیرکل جدید هنرهای نمایشی برای تئاتر ایران حداقل در سال جاری چگونه است.
